Czym są choroby cywilizacyjne? Sprawdź kluczowe informacje!

Kiedy nasi pradziadkowie żyli w rytmie pór roku, a codzienna praca polegała na uprawie ziemi, hodowli zwierząt i walce z zimą, pojęcie „chorób cywilizacyjnych” właściwie nie istniało. Ludzie chorowali – owszem. Ale były to głównie infekcje, urazy czy niedożywienie. Dziś w świecie klimatyzowanych biur, szybkiego Internetu, samochodów pod domem i fast foodów na każdym rogu mierzymy się z innym przeciwnikiem. Jest on podstępny, rozwija się latami, często bez wyraźnych objawów, a kiedy w końcu daje o sobie znać – bywa, że jest już poważnie. Choroby cywilizacyjne to właśnie ten nieproszony gość w XXI-wiecznym salonie.

Nie sposób uciec od faktu, że to nasz styl życia jest ich głównym dostawcą. Niewłaściwa dieta, brak ruchu, przewlekły stres, zanieczyszczenie środowiska, to codzienne składniki koktajlu, który fundujemy sobie na własne życzenie. Oczywiście, geny mają znaczenie, ale to sposób, w jaki żyjemy i pracujemy, jest prawdziwym zapalnikiem. W efekcie choroby te stały się globalnym problemem zdrowotnym, który jak przewidują eksperci, będzie narastał wraz z rozwojem gospodarki i technologii, jeśli nie zaczniemy działać mądrzej.

Definicja i geneza, czyli co tak naprawdę kryje się pod tą nazwą

Choroby cywilizacyjne to grupa schorzeń, których częstość występowania wyraźnie wzrosła wraz z rozwojem cywilizacji przemysłowej i postępu technologicznego. Nie chodzi tu o przypadkowe choroby „z ostatnich lat”,. Chodzi o całą kategorię problemów zdrowotnych, które są konsekwencją zmian środowiskowych, społecznych i kulturowych. Współczesny człowiek żyje dłużej, ale w paradoksalny sposób, jego zdrowie bywa gorsze niż u pokoleń sprzed epoki komputerów.

Do chorób cywilizacyjnych zalicza się m.in. choroby sercowo-naczyniowe, cukrzycę typu 2, otyłość, niektóre nowotwory, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, a także problemy natury psychicznej:  depresję czy zaburzenia lękowe. Ich wspólnym mianownikiem jest to, że nie wywołuje ich jeden konkretny wirus czy bakteria. Wywołuje je cały zestaw czynników związanych ze stylem życia i środowiskiem, w którym funkcjonujemy.

Ciekawym zjawiskiem jest to, że w miarę jak kraje rozwijające się przechodzą transformację gospodarczą, zaczynają doganiać Zachód także pod względem występowania tych chorób. Widać to choćby w statystykach otyłości czy cukrzycy w krajach, które dopiero niedawno przeszły z gospodarki rolniczej na przemysłową. To pokazuje, że problem nie jest geograficzny, lecz systemowy. Pojawia się wszędzie tam, gdzie zmienia się tryb życia.

Dlaczego choroby cywilizacyjne rosną w siłę

Odpowiedź jest niestety prosta, ale niewygodna: nasza codzienność sprzyja ich rozwojowi. Przeciętny dzień wielu z nas wygląda tak. Kilka godzin w pozycji siedzącej przy komputerze, przemieszczanie się autem lub komunikacją miejską, szybki posiłek w przerwie, a wieczorem odpoczynek przed ekranem. Taka mieszanka ograniczonej aktywności fizycznej, niewłaściwej diety i chronicznego stresu jest dla naszego organizmu czymś nienaturalnym.

W dodatku dostęp do wysoko przetworzonej żywności, bogatej w cukry proste, tłuszcze trans i sól, w połączeniu z łatwością zaspokajania apetytu o każdej porze, sprawia, że jemy więcej, niż potrzebujemy. Organizm, który przez tysiące lat był przystosowany do niedoborów i okresów postu, nagle musi radzić sobie z nadmiarem kalorii i często przegrywa tę walkę.

Nie bez znaczenia jest też presja społeczna i zawodowa. Przewlekły stres podnosi poziom kortyzolu, zaburza gospodarkę hormonalną, wpływa na odporność, a także zwiększa ryzyko chorób serca czy depresji. To zjawisko potęguje brak czasu na regenerację i odpoczynek. Odpoczynek, który nie polega na przewijaniu telefonu, ale na realnym odcięciu się od bodźców.

Choroby cywilizacyjne: skutki dla jednostki i społeczeństwa. Więcej niż tylko statystyka

Choroby cywilizacyjne to nie tylko problem jednostki, która musi zmagać się z konsekwencjami swojego stanu zdrowia. To także ogromne obciążenie dla systemów opieki medycznej i gospodarki. Leczenie chorób przewlekłych wymaga lat terapii, regularnych badań, rehabilitacji i często kosztownych leków. W skali społeczeństwa oznacza to miliardy złotych wydawanych rocznie na opiekę zdrowotną. Oznacza także utratę produktywności przez osoby w wieku aktywności zawodowej.

Dla pacjenta indywidualnego konsekwencje bywają dramatyczne. To spadek jakości życia, ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, a w skrajnych przypadkach skrócenie długości życia. Choroby te często postępują powoli, a objawy początkowe bywają na tyle łagodne, że łatwo je zignorować. Dopiero późniejsze stadium pokazuje, jak poważny jest problem.

Co istotne, wiele chorób cywilizacyjnych współistnieje ze sobą. Otyłość zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2, ta z kolei przyspiesza rozwój miażdżycy, a ta prowadzi do zawału lub udaru. Tworzy się błędne koło, z którego trudno się wyrwać bez radykalnej zmiany stylu życia.

Czy możemy odwrócić ten trend?

Dobra wiadomość jest taka, że choroby cywilizacyjne są w dużej mierze możliwe do uniknięcia lub spowolnienia. Klucz tkwi w profilaktyce, a ta choć brzmi banalnie, wymaga systematyczności i świadomych wyborów. Regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta, dbanie o higienę snu, redukcja stresu i unikanie używek to podstawowe elementy, które mogą znacząco obniżyć ryzyko.

Nie chodzi jednak o to, by nagle przenieść się do chatki w lesie i hodować własne warzywa. Choć to też nie jest złe rozwiązanie. Wystarczy stopniowo wprowadzać zmiany. Zamienić windę na schody, częściej gotować w domu, wyjść na spacer w przerwie w pracy, ustawić w telefonie przypomnienia o piciu wody. To proste kroki, które w perspektywie lat mogą przynieść ogromne efekty.

Równie ważna jest rola edukacji zdrowotnej i systemowych działań. Programy profilaktyczne, promocja zdrowego stylu życia w mediach, dostęp do infrastruktury sportowej czy zdrowej żywności, to czynniki, które mogą realnie zmniejszyć skalę problemu.

Choroby cywilizacyjne są w pewnym sensie produktem ubocznym naszego postępu. Nie znikną same, ale możemy nauczyć się im przeciwdziałać. I choć może to brzmieć jak truizm, prawda jest taka, że największy wpływ na swoje zdrowie mamy my sami. Naszymi codziennymi decyzjami, które podejmujemy w kuchni, w pracy, w wolnym czasie.